Wat is EN 1090 certificering bij staal- en aluminiumconstructies?

Ben je betrokken bij staal- of aluminiumconstructies? Dan heb je vast weleens gehoord van de EN 1090 certificering. Deze norm speelt een belangrijke rol in de constructiewereld en heeft grote invloed op hoe we werken met deze materialen.

EN 1090 certificering garandeert dat staal- en aluminiumconstructies voldoen aan Europese veiligheidseisen en kwaliteitsstandaarden. Voor opdrachtgevers betekent dit zekerheid over de kwaliteit en veiligheid van constructies. Voor fabrikanten en constructiebedrijven is het een verplichting om in de Europese markt te kunnen opereren.

In dit artikel ontdek je alles wat je moet weten over EN 1090. We bespreken wat de norm inhoudt, waarom certificering verplicht is, hoe het certificeringsproces werkt, en welke stappen je moet nemen als je ermee te maken krijgt. Of je nu projectleider, inkoper of directeur bent – deze gids geeft je de kennis die je nodig hebt om weloverwogen beslissingen te nemen over staal- en aluminiumconstructies.

Wat houdt EN 1090 precies in?

De EN 1090 is een Europese norm die de technische eisen vastlegt voor de uitvoering van staal- en aluminiumconstructies. Simpel gezegd: de norm bepaalt hoe constructies van deze materialen gefabriceerd en beoordeeld moeten worden om aan de Europese veiligheidseisen te voldoen.

Deze norm werd in 2014 volledig van kracht als onderdeel van de Europese harmonisatie van bouwvoorschriften. Het doel is om een uniform kwaliteitsniveau te garanderen in alle EU-lidstaten en te zorgen dat constructies veilig zijn, ongeacht waar ze worden gemaakt.

Voor bedrijven die hoogwaardige maatwerk staalconstructies leveren, is deze norm het fundament van hun kwaliteitsprocessen.

Het verschil tussen EN 1090, NEN 1090 en NEN-EN 1090

Deze termen zorgen vaak voor verwarring, maar het verschil is eigenlijk vrij eenvoudig.

‘EN 1090’ verwijst naar de Europese norm zoals die op Europees niveau is vastgesteld. Wanneer je ‘NEN-EN 1090’ hoort, wordt dezelfde norm bedoeld, maar dan specifiek zoals deze in Nederland is geïmplementeerd door het Nederlands Normalisatie Instituut (NEN).

NEN is simpelweg het Nederlandse instituut dat verantwoordelijk is voor het omzetten van Europese normen naar Nederlandse context. Soms hoor je ook ‘NEN 1090’, wat eigenlijk een verkorte (maar technisch niet helemaal correcte) versie is van NEN-EN 1090.

In de dagelijkse praktijk worden deze termen door elkaar gebruikt. Ze verwijzen allemaal naar dezelfde set regels en eisen voor staal- en aluminiumconstructies. Het belangrijkste is dat je weet dat het om dezelfde certificering gaat, ongeacht welke term wordt gebruikt.

De drie delen van de EN 1090 norm uitgelegd

EN 1090-1: CE-markering en conformiteitsverklaring

Dit eerste deel vormt de basis voor CE-markering van constructieve staal- en aluminiumproducten. Het beschrijft:

• Hoe producten beoordeeld moeten worden
• Welke eigenschappen gedeclareerd moeten worden
• Hoe conformiteit met de norm aangetoond moet worden
• De voorwaarden voor het afgeven van een prestatieverklaring (DoP)

Voor fabrikanten is dit deel essentieel, omdat het de voorwaarden bepaalt waaronder ze producten op de Europese markt mogen brengen.

EN 1090-2: Technische eisen voor staalconstructies

Dit deel gaat diep in op de technische details van staalconstructies, zoals:

• Acceptabele materialen en toleranties
• Eisen voor snijden, vormen en boren
• Las- en verbindingsmethoden
• Corrosiebescherming en oppervlaktebehandeling
• Inspectie- en testmethoden
• Documentatie-eisen

Bedrijven die staalconstructies produceren, moeten dit deel grondig kennen en implementeren.

EN 1090-3: Technische eisen voor aluminiumconstructies

Vergelijkbaar met deel 2, maar dan specifiek voor aluminium:

• Materiaaleisen voor aluminium
• Speciale technieken voor aluminium fabricage
• Verbindingsmethoden voor aluminium
• Bescherming tegen corrosie
• Kwaliteitscontrole specifiek voor aluminium

Fabrikanten die met aluminium werken, zullen zich vooral op dit deel richten.

Waarom is EN 1090 certificering verplicht?

Sinds 1 juli 2014 is de CE-markering volgens de EN 1090 norm verplicht voor alle constructieve staal- en aluminiumproducten die in de EU op de markt worden gebracht. Deze verplichting komt voort uit de Europese Bouwproductenverordening (CPR), die eist dat constructieve bouwproducten aan geharmoniseerde Europese normen voldoen.

Dit betekent in de praktijk dat fabrikanten die constructieve staal- of aluminiumproducten verkopen zonder geldige CE-markering illegaal handelen. Dit kan leiden tot:

• Hoge boetes
• Verplichte terugroepacties van producten
• Aansprakelijkheid bij eventuele constructieproblemen
• Uitsluiting van overheidsopdrachten

De verplichting heeft duidelijke voordelen. Het zorgt voor een gelijk speelveld binnen de EU en garandeert dat alle constructies aan dezelfde veiligheidseisen voldoen. Opdrachtgevers weten dat ze kunnen vertrouwen op de kwaliteit en veiligheid van constructies wanneer deze volgens EN 1090 zijn gecertificeerd.

Werken met EN 1090 gecertificeerde bedrijven geeft je:

• Zekerheid over veiligheidsstandaarden
• Bewijs van kwaliteitscontrole
• Traceerbaarheid van materialen
• Duidelijke documentatie
• Betere risicobeheer voor je project

Voor welke producten geldt de EN 1090 verplichting?

Niet alle staal- of aluminiumproducten vallen onder de EN 1090. De certificeringsplicht geldt specifiek voor:

• Constructieve elementen die permanent deel uitmaken van bouwwerken
• Producten die in de handel worden gebracht als kant-en-klare constructieve componenten
• Producten die een dragende functie hebben in het bouwwerk

Concreet betekent dit dat de volgende producten onder de norm vallen:

• Dragende staal- of aluminiumconstructies voor gebouwen
• Bruggen en viaducten
• Masten en torens
• Trappen en bordessen met dragende functie
• Stalen frames voor betonconstructies

Niet onder de norm vallen bijvoorbeeld:

• Decoratieve elementen zonder dragende functie
• Tijdelijke constructies zoals steigers
• Handgereedschap en machines
• Hekwerken en relingen zonder constructieve functie

De term “in de handel brengen” is hierbij cruciaal. Als je een uniek product maakt voor één specifiek project en dit direct aan de eindklant levert, kan dit onder bepaalde voorwaarden buiten de scope van de EN 1090 vallen.

De uitvoeringsklassen (EXC) binnen EN 1090-2

Een belangrijk concept binnen EN 1090-2 zijn de uitvoeringsklassen, oftewel Execution Classes (EXC). Deze klassen bepalen het niveau van kwaliteitscontrole en documentatie dat nodig is, afhankelijk van de risico’s en complexiteit van de constructie.

Er zijn vier uitvoeringsklassen, van EXC1 (laagste eisen) tot EXC4 (hoogste eisen):

EXC1: Voor eenvoudige, niet-kritische constructies met beperkte gevolgen bij falen. Denk aan agrarische gebouwen of opslagschuren. Hier gelden basisvereisten voor fabricage en documentatie.

EXC2: Voor constructies met gemiddeld risico, zoals de meeste utiliteitsgebouwen en woningen. Dit is de meest voorkomende klasse in reguliere bouwprojecten.

EXC3: Voor complexere constructies waar het risico op menselijk letsel bij falen aanzienlijk is. Bijvoorbeeld bruggen, hoogbouw of constructies met veel dynamische belastingen.

EXC4: Voor kritische constructies met ernstige gevolgen bij falen. Denk aan kerninstallaties, grote stadions of constructies in aardbevingsgebieden.

Met elke hogere klasse komen strengere eisen voor:

• Materiaaltraceerbaarheid
• Laskwalificatie en -inspectie
• Toleranties en nauwkeurigheid
• Documentatie en kwaliteitsborging

Hoe bepaal je de juiste uitvoeringsklasse voor jouw project?

De keuze voor een uitvoeringsklasse volgt een systematische aanpak volgens EN 1090-2 en EN 1993-1-1 (Eurocode 3).

Stap 1: Bepaal de gebruiksconsequentieklasse (CC)

• CC1: Lage gevolgen (weinig risico op menselijk letsel of economische schade)
• CC2: Gemiddelde gevolgen (gemiddeld risico)
• CC3: Hoge gevolgen (groot risico op menselijk letsel of economische schade)

Stap 2: Bepaal de productieklasse (PC)

• PC1: Niet-gelaste componenten of eenvoudige gelaste componenten
• PC2: Gelaste componenten met hogere staalsoorten of complexe constructies

Stap 3: Bepaal de serviceklasse (SC)

• SC1: Constructies met hoofdzakelijk statische belastingen
• SC2: Constructies met dynamische belastingen, zoals kranen of windbelasting

Deze drie factoren samen bepalen de uitvoeringsklasse. Een eenvoudig voorbeeld:

• Een opslagloods (CC1) met eenvoudige gelaste spanten (PC1) en voornamelijk statische belasting (SC1) kan onder EXC1 vallen.
• Een kantoorgebouw (CC2) met gelaste constructies (PC2) en windbelasting (SC2) valt meestal onder EXC2 of EXC3.

De constructeur heeft hierin een belangrijke adviserende rol, maar de eindverantwoordelijkheid voor het bepalen van de uitvoeringsklasse ligt bij de opdrachtgever. Zorg daarom dat dit vroeg in het project wordt vastgelegd, omdat het grote invloed heeft op kosten en planning.

CE-markering volgens EN 1090

De CE-markering is het zichtbare bewijs dat een product voldoet aan de Europese eisen. Het is een soort paspoort dat aangeeft dat het product vrij mag worden verhandeld binnen de Europese markt.

Voor staal- en aluminiumconstructies is deze markering gebaseerd op de EN 1090 certificering. De CE-markering geeft aan dat:

1. Het product is vervaardigd volgens een gecontroleerd productieproces
2. De eigenschappen zijn beoordeeld volgens Europese methoden
3. Het product voldoet aan de eisen voor veiligheid en prestaties
4. De fabrikant de verantwoordelijkheid neemt voor conformiteit

Op een CE-markering voor constructieve staal- of aluminiumproducten moet minimaal staan:

• De CE-markering zelf (het bekende CE-symbool)
• Het jaar waarin de markering voor het eerst werd aangebracht
• Het nummer van het certificaat
• De naam en het adres van de fabrikant
• Een productbeschrijving en beoogd gebruik
• De verklaarde prestaties van het product
• De toegepaste uitvoeringsklasse

De fabrikant is verantwoordelijk voor het correct aanbrengen van de CE-markering. Dit kan op het product zelf, op het label, op de verpakking of in de begeleidende documenten, afhankelijk van wat praktisch haalbaar is.

De prestatieverklaring (DoP) bij CE-markering

De prestatieverklaring (Declaration of Performance, DoP) is een cruciaal document dat bij de CE-markering hoort. Hierin verklaart de fabrikant officieel welke prestaties het product levert.

Een volledige prestatieverklaring voor staal- of aluminiumconstructies bevat:

• Een uniek identificatienummer van de verklaring
• Het beoogde gebruik volgens de norm
• Naam en contactgegevens van de fabrikant
• Het systeem voor de beoordeling van de prestaties (meestal systeem 2+)
• Het certificaatnummer en de gegevens van de aangemelde instantie
• De verklaarde prestaties per essentieel kenmerk
• Ondertekening door de fabrikant

De DoP moet worden opgesteld voordat het product op de markt wordt gebracht en moet minimaal 10 jaar bewaard worden na de laatste verkoop van het product.

Als fabrikant ben je verplicht om de DoP beschikbaar te stellen aan je klanten. Dit kan op papier of digitaal, maar de klant moet er gemakkelijk toegang toe hebben. De prestatieverklaring vormt samen met de CE-markering het bewijs dat je product legitiem op de markt is.

Het Factory Production Control (FPC) systeem 

Het Factory Production Control (FPC) systeem is het hart van de EN 1090 certificering. Het is een gestructureerd kwaliteitssysteem dat ervoor zorgt dat de productie consistent verloopt en voldoet aan alle eisen van de norm.

Een goed FPC-systeem dekt alle aspecten van de productie, van inkoop van materialen tot en met eindcontrole en documentatie. Het bevat:

• Beschrijvingen van verantwoordelijkheden en bevoegdheden
• Procedures voor inkoop en controle van materialen
• Werkinstructies voor productieprocessen
• Inspectie- en testplannen
• Kalibratieschema’s voor meetapparatuur
• Procedures voor omgang met afwijkingen
• Documentbeheer en registraties

In de praktijk werkt een FPC-systeem als een routekaart. Het stelt medewerkers in staat om consistent volgens de norm te werken, ongeacht wie de taak uitvoert. Elk proces is gedocumenteerd en elke stap wordt geregistreerd.

Veel bedrijven hebben al een ISO 9001 kwaliteitsmanagementsysteem. Dit is een goed startpunt, maar voor EN 1090 certificering moet het worden uitgebreid met specifieke elementen voor staal- of aluminiumconstructies, zoals laskwalificaties en materiaaltraceerbaarheid.

Documenten en procedures binnen het FPC-systeem

Een FPC-systeem bestaat uit verschillende lagen documentatie. De belangrijkste documenten die je moet hebben zijn:

1. FPC-handboek Dit beschrijft hoe het systeem is opgezet, wie waarvoor verantwoordelijk is en hoe de verschillende processen met elkaar samenhangen.
2. Werkprocedures Deze beschrijven stap voor stap hoe specifieke taken moeten worden uitgevoerd. Denk aan:

• Procedure voor ingangscontrole van materialen
• Procedure voor lassen en lasinspectie
• Procedure voor maatcontroles en eindcontrole
• Procedure voor identificatie en traceerbaarheid

3. Werkinstructies Dit zijn gedetailleerde instructies voor specifieke taken, zoals:

• Instructie voor het markeren van materialen
• Instructie voor het uitvoeren van visuele lasinspectie
• Instructie voor het meten van toleranties

4. Registratieformulieren Hiermee worden alle controles en handelingen vastgelegd, zoals:

• Materiaalcertificaten en traceerbaarheidsregistraties
• Inspectierapporten en testresultaten
• Kalibratierapportages van meetmiddelen
• Opleidings- en kwalificatieregistraties van personeel

Een cruciaal aspect van het FPC-systeem is materiaaltraceerbaarheid. Je moet kunnen aantonen welke materialen in welk project zijn gebruikt. Dit betekent dat je vanaf de ontvangst tot aan de levering materialen moet kunnen identificeren en koppelen aan hun certificaten.

Dit klinkt misschien als veel papierwerk, maar een goed opgezet systeem werkt juist efficiënt en voorkomt fouten en vertragingen in het productieproces.

De rol van de lascoördinator bij EN 1090 certificering

Voor bedrijven die werken met gelaste staal- of aluminiumconstructies is de lascoördinator een sleutelfiguur in het EN 1090 certificeringsproces. Deze persoon is verantwoordelijk voor het toezicht op alle lasactiviteiten en zorgt ervoor dat deze voldoen aan de norm.

De taken van een lascoördinator omvatten:

• Beoordelen van technische vereisten voor laswerkzaamheden
• Selecteren van geschikte lasprocessen en materialen
• Zorgen voor gekwalificeerde lassers en procedures
• Opstellen en beheren van lasmethodebeschrijvingen
• Toezicht op laswerkzaamheden en inspecties
• Documentatie van lasprocessen bijhouden

De vereiste kwalificatie van een lascoördinator hangt af van de uitvoeringsklasse waarin het bedrijf opereert en de materialen waarmee wordt gewerkt. Voor EXC2 (de meest voorkomende klasse) is minimaal kennis op het niveau van International Welding Technologist (IWT) of gelijkwaardig vereist.

EN 1090 en ISO 3834 (de norm voor laskwaliteit) zijn nauw met elkaar verweven. Afhankelijk van de uitvoeringsklasse moet een bedrijf voldoen aan verschillende niveaus van ISO 3834:

• EXC1: ISO 3834-4 (elementaire kwaliteitseisen)
• EXC2: ISO 3834-3 (standaard kwaliteitseisen)
• EXC3 en EXC4: ISO 3834-2 (uitgebreide kwaliteitseisen)

Kleinere bedrijven kunnen soms extern een lascoördinator inhuren. Dit is toegestaan volgens de norm, mits deze persoon voldoende betrokken is bij het productieproces en regelmatig aanwezig is om zijn taken uit te voeren.

Eisen aan laspersoneel en lasmethodes onder EN 1090

Voor consistente laskwaliteit stelt EN 1090 specifieke eisen aan zowel het personeel als de methodiek:

Eisen aan lassers: Alle lassers moeten gekwalificeerd zijn volgens EN 9606-1 (voor staal) of EN 9606-2 (voor aluminium). Deze kwalificaties moeten actueel zijn en regelmatig worden vernieuwd, meestal elke twee of drie jaar, afhankelijk van het lasproces.

Lasmethodes documenteren: Elke lasmethode moet worden vastgelegd in een lasprocedurespecificatie (WPS). Dit is een gedetailleerd document dat precies beschrijft hoe een bepaalde las moet worden uitgevoerd, inclusief:

• Het te gebruiken lasproces
• Basismateriaal en toevoegmateriaal
• Voorverwarming en tussenlaagtemperaturen
• Lasparameters (stroomsterkte, spanning, gassoort)
• Lasvolgordes en technieken

Voordat een WPS in productie mag worden gebruikt, moet deze worden gekwalificeerd. Dit gebeurt door het opstellen van een lasprocedure kwalificatierapport (WPQR). Hiervoor worden testlassen gemaakt die vervolgens worden geïnspecteerd en beproefd om te bewijzen dat de procedure goede resultaten oplevert.

De meest gebruikte lasmethoden in de staalconstructie zijn:

• MIG/MAG-lassen (ook bekend als GMAW)
• TIG-lassen (GTAW, vooral voor aluminium)
• Lassen met beklede elektrode (SMAW of booglassen)
• Onder poederdeklassen (SAW, voor dikkere materialen)

Alle lasdocumentatie moet worden bijgehouden in het FPC-systeem. Dit omvat niet alleen de WPS’en en WPQR’s, maar ook de kwalificatiecertificaten van lassers, inspectierapporten en reparatieverslagen.

De toekomst van EN 1090

De EN 1090 norm is niet statisch maar evolueert met de tijd. Sinds de invoering in 2014 zijn er al verschillende updates geweest om de norm te verduidelijken en te verbeteren. Zo werd in 2018 bijvoorbeeld deel 4 toegevoegd, specifiek gericht op koudgevormde constructieve stalen elementen.

Enkele ontwikkelingen die we de komende jaren kunnen verwachten zijn:

1. Verdere integratie met digitale processen zoals BIM (Building Information Modeling)
2. Meer aandacht voor duurzaamheidsaspecten en levenscyclusanalyse
3. Aanpassingen om in lijn te blijven met andere normen zoals de Eurocodes
4. Mogelijke vereenvoudigingen voor specifieke productcategorieën
5. Aanvullende eisen voor nieuwe fabricagetechnieken zoals 3D-printen van metaal

Ook de relatie met andere normen blijft zich ontwikkelen. De harmonisatie tussen EN 1090, de Eurocodes en productnormen voor diverse bouwmaterialen wordt steeds belangrijker, vooral in complexe projecten waar verschillende materialen worden gecombineerd.

Verwacht wordt dat de focus op veiligheid en kwaliteit zal blijven, maar dat de administratieve lasten mogelijk zullen worden verlicht door slimmere digitale oplossingen voor documentatie en traceerbaarheid.

Hoe blijf je up-to-date met wijzigingen in de norm?

Het bijhouden van veranderingen in technische normen kan een uitdaging zijn. Hier zijn enkele betrouwbare bronnen om op de hoogte te blijven:

1. Officiële kanalen: De website van de Nederlandse Normalisatie-instituten zoals NEN biedt regelmatig updates over wijzigingen.
2. Notified Bodies: Instanties die betrokken zijn bij certificering publiceren vaak nieuwsbrieven en technische bulletins over normwijzigingen.
3. Brancheverenigingen: Organisaties zoals Bouwen met Staal, Koninklijke Metaalunie en FME bieden vaak updates en trainingen rond normwijzigingen.
4. Certificatie-audits: Tijdens je jaarlijkse audit zal de auditor relevante wijzigingen bespreken die impact kunnen hebben op je certificering.

Aan de slag met jouw EN 1090 gecertificeerde project

Het werken met een EN 1090 gecertificeerd bedrijf biedt meer dan alleen wettelijke compliance. Het geeft je de zekerheid dat je constructies voldoen aan de hoogste Europese standaarden voor veiligheid en kwaliteit.

Een gecertificeerde partner zoals Ferna zorgt ervoor dat alle aspecten van je staal- of aluminiumconstructie voldoen aan de strenge eisen van de norm. Van ontwerp tot fabricage en documentatie, alles verloopt volgens gecontroleerde processen die kwaliteit en veiligheid waarborgen.

Wil je advies over de toepassing van EN 1090 in jouw project? Of heb je een hoogwaardige staalconstructie nodig die volledig aan de norm voldoet? Neem dan contact op met Ferna voor persoonlijk advies. Met jarenlange ervaring in gecertificeerde staalconstructies helpen we je graag verder, van ontwerp tot realisatie en documentatie.

Samen zorgen we voor constructies die niet alleen mooi en functioneel zijn, maar ook volledig voldoen aan alle Europese veiligheids- en kwaliteitseisen.

Veelgestelde vragen over EN 1090

Wat is precies het verschil tussen EN 1090-1, EN 1090-2 en EN 1090-3?

EN 1090-1 richt zich op CE-markering en conformiteitsbeoordeling van constructieve componenten. EN 1090-2 bevat technische eisen specifiek voor staalconstructies zoals toleranties, lasmethoden en kwaliteitscontroles. EN 1090-3 doet hetzelfde als deel 2, maar dan voor aluminiumconstructies.

Moet elk staalverwerkend bedrijf EN 1090 gecertificeerd zijn?

Nee, alleen bedrijven die constructieve elementen fabriceren en verhandelen hebben certificering nodig. Bedrijven die uitsluitend montage doen of niet-constructieve elementen maken, vallen buiten de certificeringsplicht. Werken zonder vereiste certificering kan leiden tot verkoopverbod, projectstillegging en boetes. Certificering is bijvoorbeeld nodig voor constructiewerkplaatsen, fabrikanten van stalen gebouwcomponenten en trappenfabrikanten.

Hoe lang is een EN 1090 certificaat geldig?

Een EN 1090 certificaat heeft geen vaste vervaldatum, maar blijft geldig zolang aan de voorwaarden wordt voldaan. Er zijn jaarlijkse surveillance-audits en elke drie jaar een uitgebreidere hercertificeringsaudit. Bij afwijkingen krijgt het bedrijf meestal een correctieperiode, maar bij ernstige gevallen kan het certificaat worden geschorst of ingetrokken. Voor hercertificering moet het FPC-systeem up-to-date blijven, moet alle documentatie beschikbaar zijn en moet het personeel de juiste kwalificaties behouden.

Wat is het verschil tussen EN 1090 en ISO 3834 certificering?

EN 1090 is een productnorm voor staal- en aluminiumconstructies in de bouwsector, terwijl ISO 3834 een procesnorm is die uitsluitend gericht is op laskwaliteit. ISO 3834 is vereist binnen EN 1090 voor hogere uitvoeringsklassen (EXC2-4). Er is overlap in lasgerelateerde eisen zoals personeel, methoden en documentatie. Het verschil is dat EN 1090 specifiek voor bouwproducten en CE-markering geldt, terwijl ISO 3834 breder toepasbaar is in diverse sectoren.